મેઘાણી વંદના

ગુજરાતી સાહિત્યમાં જેમનું અડાભીડ આભ જેવું અમર સ્થાન છે અને જેમણે આઝાદી સમયકાળ દરમિયાન ખૂબ જ ઉત્તમ કક્ષાના સાહિત્યનું સર્જન કર્યું અને અનેક નવલકથાઓ, ટૂંકી વાર્તાઓ, સૌરાષ્ટ્રના જુદા-જુદા પંથકોમાં હરી ફરીને જેમણે સાહિત્યનું સર્જન કર્યું છે એવા આપણા રાષ્ટ્રીય શાયર ઝવેરચંદ મેઘાણીને તેમના ૧૨૪મી જન્મજયંતિએભાવાંજલિ...

‘રાજ’ મેઘાણી છે મોભી સૌરાષ્ટ્રનો, એની ભૂજાયું કેટલી લંબાણી,

મહારાષ્ટ્રના મોભી શિવાની, તે આંયથી દોરિયું તાણી.

ગવાશે આ ગુર્જરી માતની વાણી ત્યાં શાયર મારો, આવશે યાદ એ મેઘાણી...

—કવિ રાજભા ગઢવી

મેઘાણી આ ધરતી પર ‘૫૦ વર્ષ, ૬ મહિના, ને ૧૨ દિવસ’ રહ્યાં.કામ સવાસો જેટલા પુસ્તકો.આજે એમનાં જન્મદિવસની યાદમાં એમનું ચપટીક સાહિત્ય...

રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધી એ જ્યારે માર્ચ ૧૯૩૧માં ‘ગોળમેજી(બીજી) પરિષદમાં’ જવું કે કેમ? જેવી પરિસ્થિતિ ત્યારે ગાંધીજીની મન: સ્થિતિ નું વર્ણન કરતું ગીત "છેલ્લો કટોરો આ ઝેરનો પી જજો બાપુ" લખ્યું....ને મેઘાણી ને “રાષ્ટ્રીય શાયર” નું બિરૂદ મળ્યું....

‘ધંધૂકાની જેલમાં’ એમણે એક ગીત ગાયું "હજારો વર્ષ જૂની અમારી વેદના" ખુદ ન્યાયધીશ ‘ઇસાણી’ કોર્ટમાં આંસુથી ભીંજાઈ ગયા બીજે દિવસે જજ સાહેબનું રાજીનામું....

ગાંધીજી ખુદ વાઈસરોય ને પત્ર લખે ‘અમારો કવિ નિર્દોષ છે, આ નાની વાત નથી’....

મેઘાણી નો કાવ્યસંગ્રહ ‘યુગ વંદના’ જેને માટે એમને “રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક” મળેલો,

રવિશંકર મહારાજ’ વિશે લખેલ "માણસાઈનાં દીવા" ઉત્તમ પુસ્તક માટે “મહીડા પારિતોષિક”(૧૯૪૬) 

રાજકોટ માં ‘ગાંધીજી’ ના સત્યાગ્રહ વખતે દરબાર ‘ધર્મેન્દ્રસિંહજી’ માટે “પોઢો બાપુ! બાપલા રે નિરાંતે નાથ, ધીંગી ધરા નાં નાથ”...લખ્યું...

‘દાંડીકૂચ’ દરમિયાન "શી રીતે જાગિયો આ અજગર સરીખો દેશ"...લખ્યું....

મેઘાણી કહે છે, અભણને ઓળખો, ભણેલાં_અભણના ભેદની ભિંતું ને તોડો. અભણ સંતકવિ કે લોકસાહિત્યવિદ્ ઉપર આજે વિદ્વાનો P.HD. કરે છે એના પાયામાં મૂળ મેઘાણી છે...

પ્રથમ ગીત ૧૯૧૩ માં લખ્યું "ઝરુખે દીવો બળે"...

એમની ઉત્તમ નવલકથા "તુલસી ક્યારો"..

લોકગીતો માટે એમને ઘેલું લગાવડનાર હતા બરડાના બગવદરનાં નાં ‘ઢેલીબાઈ મેરાણી’ જેમના માનમાં "રઢિયાળી રાત" ભાગ:૪ એમને અર્પણ કરેલો.

              આવી તો અનેક કૃતિઓ મેઘાણીભાઈએ લખી અને એમાં સૌરાષ્ટ્રની રસધાર અને એના સંતો તેમજ બહારવટિયાઑ વિષે એમને ખૂબ જ સંશોધન કરીને ઉત્તમ વસ્તુઓ જગત સમક્ષ ઉઘાડી કરી અને જણાવ્યું કે તમે જેમને બહારવટિયાઓ સમજો છો તેમાં પણ ખાનદાની અને શૂરવીરતા ભરેલી છે અને એમણે આપણા પંથકમાં વસનારા સૌ કોઈ દિન-દુખીને મદદ કરવા માટે જ આવો ભેખ લીધો છે. એમની ચારણક્ન્યા નામની કવિતા ગુજરાતી ભાષાનું ઉત્તમ ઘરેણું છે. ગુજરાતનાં ગામડાઓ અને એમાં વસનારા લોકોની વાણી અને એમની જીવનકહાણીને મેઘાણીભાઈએ વાચા આપી હતી. આવા આપણા મેઘાણીભાઈને અંજલિ આપવા માટે જ એમના દીકરા મહેન્દ્રભાઇ મેઘાણી ભાવનગરમાં લોકમિલાપ નામથી એક ટ્રસ્ટ ઊભું કરીને એમના પિતાની અનેક કૃતિઓને પ્રકાશિત કરી. સાથે સાથે બીજા અનેક સાહિત્યકારોને પણ એમના પુસ્તકો પ્રકાશિત કરવા માટે મદદ કરતાં રહ્યા. થોડા સમય પહેલા જ એમની ઉંમર થઈ જતાં એમને જાતે જ એમની હયાતીમાં આ સંસ્થા સંકેલી લીધી છે. પિતા-પુત્ર બંનેએ મળીને ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્યને અન્ય ભાષાના સાહિત્યની હરોળમાં સ્થાન અપાવામા અમૂલ્ય ફાળો આપ્યો છે. વારંવાર વંદન છે મેઘાણી ભાઈને અને એમના પુત્ર મહેન્દ્રભાઈ મેઘાણીને.  

જનની જણે તો ભક્ત જણ, કાં દાતા કાં શૂર,

નહીં તો રહેજે વાંઝણી, 

મત ગુમાવીશ નૂર.

કૃષ્ણનું કૃષ્ણત્વ - કર્મ ભક્તિ અને જ્ઞાનનો સમન્વય

             

              શ્રી કૃષ્ણ એટલે અનન્વય અલંકાર જે પોતે જ એક ધર્મ છે. તેમનું જીવન એ જીવન જીવવાની રીત શીખવે છે. આ એવા ઈશ્વર છે  જે દરેક પરિસ્થિતિમાં અતૂટ અને અથાગ છે. કૃષ્ણ કોઈ પણ તકલીફમાંથી ઉગારી પણ શકે છે અને એ જ કૃષ્ણ આપણને ભવપાર પણ ઉતારી શકે છે. વિશ્વનો એકમાત્ર એવો પરમાત્મા જે નાચી શકે છે, ગાઇ શકે છે તેમજ  દરેક પરિસ્થિતિમાં  હસી પણ શકે છે. કૃષ્ણની કથા જાણવા કરતાં સભાનપણે કૃષ્ણની જીવનગાથા જાણે તો માનવ સહજ રીતે મૂળ સ્વરુપે કૃષ્ણને પામી શકે. આપણી આસપાસની સૃષ્ટિની દરેક પ્રકૃતિએ કૃષ્ણનો જ અંશ છે. કૃષ્ણની મહાનતા એની સરળતામાં છે. તે ચોરી કરીને માખણ ખાઈ શકે છે અને સ્વાર્થ રાખીને ચણા એકલા ન ખવાય એવો બોધ પણ આપી શકે છે. તે કયારે ચીર ખેંચવા અને કયારે ચીર પુરવા  બંનેનો ભેદ અને સમય પણ જાણે છે. આ એ જ કૃષ્ણ છે જે માણસની જેમ વાયદાઓ કરે છે અને પરિસ્થિતને આધીન આ વાયદાઓ તોડે પણ છે. આપણો કૃષ્ણ એવા તો મક્કમ મનનો છે, જે દરેક પરિસ્થિતિમાં અડીખમ ઉભો રહી શકે છે અને રણ છોડીને પણ જઈ શકે છે. 

              કૃષ્ણ મને કયારેક માણસ જેવો જ દેખાય છે. જે આપણને આ વસ્તીમાં કયારેય નહીં મળે, માત્ર મસ્તીમાં જ મળશે. આ કૃષ્ણને પામવા કરતાં એને મળીએ, એને જાણીએ, એના વિશે વાંચીએ, એની સાથે વાતો કરી, એની  સાથે સેલ્ફીઓ પડાવી, એની સાથે ગીતો ગાતા ગાતા સાથે  રાસ લઈને એને ખુલ્લા હદયે માણી લેવામાં જ મજા છે. આ કૃષ્ણ આપણી આસપાસ જ છે. કદાચ આપણો મિત્ર જ છે, કારણકે તે આણા જીવનના દરેક પરિબળોમાં આંશિકપણે ઉપલબ્ધ છે.આપણી મુશ્કેલીની સ્થિતિમાં આપણી પાસે આવી જ જાય છે. રસ્તો ચિંધવા એને કશી જ ફોર્માલિટી ની જરૂર નથી, એ સૌને કહીને ગયો છે. 

          " संम्भवामि युगे युगे....."

                આ એ જ શ્રી કૃષ્ણ છે, જેણે કર્મનો સિધ્ધાંત માત્ર આપ્યો જ નથી પરંતુ એ સિધ્ધાંતને જીવી જાણ્યો છે. તેના સમગ્ર કાળમાં એણે એકપણ દિવસનો આરામ કર્યો હોય એવો એવો એક પણ દાખલો આપણને નથી મળતો. એ અવિરત વહેતો પ્રકાશ છે, જે શૂન્યાવકાશને પણ ભેદી શકે છે. તે હથિયાર લીધા વગર પણ યુદ્ધનું પરિણામ નકકી કરી શકે છે, પરંતુ આ બધાની સાથે-સાથે આ દરેક પરિસ્થિતિમાં તે હસતો જ રહે છે. કૃષ્ણગાથાને અને એણે આપેલા શ્રીમદ ભગવદગીતાના સિધ્ધાંતોને જીવનમાં અમલમાં મૂકવા હોય તો આપણે પણ આપણા જીવનમાં નિષ્કામ  કર્મની સાથે નિષ્કામ હાસ્યનું પણ પાલન કરવુ જરુરી જોઈએ.

             કૃષ્ણ અને પ્રેમ એકબીજાના પર્યાય તો છે જ પણ કૃષ્ણ એ પ્રેમ નો ઉદ્દગાર છે. પ્રેમ શબ્દને ઉચ્ચારતી વખતે કૃષ્ણમાંથી પસાર થવું જ પડે છે. આખી કૃષ્ણકથામાં કૃષ્ણએ દરેક અવસ્થામાં પ્રેમને જ વહેંચ્યો છે, પણ એણે કયારેય એવો સંદેશો નથી આપ્યો કે પ્રેમમાં બધુ જ ચાલે પણ સાથે એ ચોક્કસપણે  બતાવ્યું છે કે પ્રેમ વિના કંઈ પણ ચાલતું નથી. એમણે બતાવેલ ભગવદગીતાના ૧૬માં અધ્યાયમાં કૃષ્ણ જે જીવ્યા છે તેને આધારે જ કહ્યું છે કે પ્રેમ એ બિનશરતી છે. આ એ જ કૃષ્ણ છે જે યુધ્ધ સમયે પણ પ્રેમની રજુઆત કરી શકે અને કર્ણ અને પાંડવોની વચ્ચે પણ પ્રેમભાવનો સેતુનિર્માણ કરી જાણે છે. યુદ્ધના સમયે કહેવાયેલી ગીતામાં પણ એ પ્રેમની રજૂઆત કરી શકે છે એટલે જ એ કૃષ્ણ છે.

              અંતમાં આપણી વર્તમાન યુવા-પેઢીએ કૃષ્ણમાંથી કેળવવા જેવો સૌથી અગત્યનો ગુણ હોય તો એ છે કે કૃષ્ણ એ દરેક કાર્ય ને પુર્ણતા આપવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે, એણે એક પણ કાર્ય અધૂરું નથી છોડ્યું. આપણને ક્યારેક એવું લાગે કે એનો પ્રેમ અધૂરો રહી ગયો હતો, પણ એણે તો પ્રેમની બધી જ અવસ્થામાં જીવીને એને પરિપૂર્ણ કર્યો છે એટલે જ એને પૂર્ણ પુરુષોત્તમ કહેવાયા છે. આવો આ પૂર્ણ પુરુષોત્તમ ને વંદન કરી ને એમનાં જીવન ને ચંદન બનાવીએ.

               ખરેખર ! કૃષ્ણ એ તો કૃષ્ણ જ છે અને સદાય આપણી આસપાસ જ છે.

લેખક: પરાગ પાનસૂરિયા તરફથી  "કૃષ્ણમ્ -વંદે-જગતગુરૂ"

વોરેન બફેટ - વિશ્વનાં ધનિકોમાં જીવન સાર્થક કરનાર ધનકુબેર

          વોરન બફેટે ૩૧ બિલિયન ડોલરનું દાન કર્યું તે પછી સીએનબીસીએ લીધેલા તેમના ટેલિવિઝન ઇન્ટરવ્યૂ દરમિયાન તેમણે કરેલાં કેટલાંક વિધાન વિશ્વભરના ધનપતિઓ માટે જ નહીં પરંતુ દુનિયાભરના તમામ લોકોએ તેમાંથી શીખવા જેવી વાત છે. કેટલીક મહત્ત્વપૂર્ણ વાતો આ પ્રમાણે છે. 

(૧) મને મારી જિંદગીની કમાણીનો હિસ્સો પહેલી જ વાર ૧૧ વર્ષની વયે પ્રાપ્ત થયો હતો. એ વખતે મોંઘવારી નહોતી. તમે તમારાં બાળકોને ઇન્વેસ્ટ કરતાં શીખવો.

(૨) મેં ૧૪ વર્ષની વયે ન્યૂઝ પેપર્સનું વિતરણ કરીને જે બચત કરી હતી તેમાંથી મેં એક નાનકડું ફાર્મ ખરીદ્યું. તમે નાનકડી પણ બચત કરીને ઘણું મેળવી શકો છો. તમે તમારા સંતાનને કોઈ પણ ધંધો કરવા પ્રોત્સાહિત કરો. મેં ૧૧ વર્ષની વયે કમાણીની શરૂઆત કરી હતી, પરંતુ આજે મને લાગે છે કે મેં ઘણું મોડું શરૂ કર્યું. મારે તે કરતાંય વહેલાં કમાવાનું શરૂ કરવાની જરૂર હતી.

(૩) હું આજે પણ ત્રણ બેડરૂમના નાનકડા ઘરમાં રહું છું. આ ઘર મેં આજથી ૫૦ વર્ષ પહેલાં મિડટાઉન ઓમાહામાં ખરીદ્યું હતું. *મારા આ નાનકડા ઘરમાં કોઈ દીવાલો કે બહાર તારની વાડ નથી. મારા ઘરમાં મારે જેની જરૂર છે તેટલી ચીજવસ્તુઓ જ ઉપલબ્ધ છે. તમારે જરૂર છે તે કરતાં વધુ કોઈ પણ ચીજની ખરીદી ન કરો. તમારાં બાળકોને પણ એમ જ શીખવો કે જરૂરિયાત કરતાં વધારાની ચીજવસ્તુઓની ખરીદી કરી પૈસા ન બગાડે.

(૪) હું મારી મોટરકાર જાતે જ ચલાવું છું. ડ્રાઇવર રાખતો નથી. મારી આસપાસ સલામતી માટે પણ માણસો રાખતો નથી. તમે જે છો તે જ રહેવાના છો.

(૫) વિશ્વની મોટામાં મોટી પ્રાઇવેટ જેટ કંપનીનો માલિક હોવા છતાં હું મારા માટે પ્રાઇવેટ જેટ વિમાન રાખતો નથી. જીવનની દરેક બાબતમાં કરકસર કરો.

(૬) બર્કશાયર હાથવે નામની મારી પેઢી ૬૩ જેટલી કંપનીઓ ધરાવે છે. આ તમામ કંપનીઓના સીઇઓને વર્ષમાં હું એક જ પત્ર લખું છું. તેમને મારે જે જોઈએ છે તે લક્ષ્યાંક આપી દઉં છું. હું નિયમિત મિટિંગો બોલાવતો નથી. વર્ષમાં મારા લક્ષ્યાંકો આપવા એક જ મિટિંગ બોલાવી બાકી તે લક્ષ્યાંક હાસલ કરવાનું કામ હું તેમને સોંપી દઉં છું. લક્ષ્યાંક પૂરો કરવાની જવાબદારી મારી કંપનીઓના વડાઓની છે.

(૭) હું યોગ્ય વ્યક્તિને જ યોગ્ય કામ આપું છું. મતલબ કે ‘રાઇટ પિપલ’ ને ‘રાઇટ જોબ’ આપું છું.

(૮) હું મારા સીઇઓને એ નિયમો આપું છું, રુલ નંબર એક : શેર હોલ્ડરનાં નાણાં ડૂબવાં જોઈએ નહીં. રુલ નંબર બે : પહેલા નંબરના રુલનો કદી ભંગ થવો જોઈએ નહીં.

(૯) મોટા મેળાવડાઓ, પાર્ટી કે હાઈ સોસાયટીના જમેલાઓમાં જઈ હું સમય બગાડતો નથી. એમ કરવાને બદલે હું મારા ઘરે જઈ પોપકોર્ન ખાતાં ખાતાં ટેલિવિઝન જોવાનું પસંદ કરું છું.

(૧૦) તમે જે નથી તેનો દેખાડો કરવાનો પ્રયાસ કદી ન કરશો. હું જે છું તેવો જ સમાજમાં દેખાઉં તે જરૂરી છે. તમને જે ગમે છે તે પ્રમાણે જીવનનો આનંદ માણો.

(૧૧) મારી પાસે કોઈ સેલ ફોન નથી. હું મારા ટેબલ પર કમ્પ્યુટર પણ રાખતો નથી.

(૧૨) હું કોઇ ક્રેડિટ કાર્ડ રાખતો નથી. ક્રેડિટ કાર્ડ કદી રાખવું નહીં. હું બેન્કોમાંથી લોન લેતો નથી.

(૧૩) એક વાત યાદ રાખો કે પૈસો માનવીનું સર્જન કરતો નથી, પરંતુ માનવી જ પૈસાનું સર્જન કરે છે.

(૧૪) બની શકે તેટલી સાદગીથી જીવન જીવો.

(૧૫) બીજાઓ જે કરે છે તેમ ન કરો. બીજાઓ જે કહે છે સાંભળો અને તમને યોગ્ય લાગે તેમ જ કરો.

(૧૬) કોઇ પણ બ્રાન્ડનેમ પાછળ પાગલ ન બનો. બ્રાન્ડનેમ જોઈને ખરીદી ન કરો. તમને જેમાં સુવિધા લાગતી હોય તે જ વસ્ત્રો, ચશ્માં કે જૂતાં પહેરો.

(૧૭) બિનજરૂરી ચીજવસ્તુઓની ખરીદી કરી પૈસા બરબાદ ન કરો. તમને જેની જરૂરિયાત છે તે જ વસ્તુઓ ખરીદો.

(૧૮) આખરે તમારું જીવન એ તમારું જ છે. બીજાઓ તમારા જીવન પર રાજ કરે તેવી તક બીજાઓને ન આપો. તમને જરૂર જ ન હોય છતાં કોઈ બ્રાન્ડનેમવાળી જ ઘડિયાળ તમે ખરીદો છો ત્યારે એ બ્રાન્ડ ધરાવતી કંપની આડકતરી રીતે તમારી પર રાજ કરે છે તે સત્ય સમજો.

(૧૯) વિશ્વના સુખી લોકો પાસે વિશ્વની શ્રેષ્ઠ બ્રાન્ડ ધરાવતી ચીજવસ્તુઓ હોતી જ નથી. તેમની પાસે જે ઉપલબ્ધ છે તેની જ તેઓ કદર કરે છે.

સર્જનવાણી: વિશ્વના બીજા નંબરના સહુથી ધનિક એવા વોરન બફેટને વિશ્વના સહુથી વધુ ધનવાન એવા બિલ ગેટ્સે એક વાર મળવાનું નક્કી કર્યું. બિલ ગેટ્સ માનતા હતા કે મારી અને વોરન બફેટ વચ્ચે કાંઈ જ ‘કોમન’ નથી. તેથી બિલ ગેટ્સે માન્યું કે વોરન બફેટ સાથે મારી અડધો કલાકની મિટિંગ પૂરતી છે, પરંતુ બિલ ગેટ્સ વોરન બફેટને મળવા ગયા અને વોરન બફેટ પાસેથી તેઓ પૂરા ૧૦ કલાક બાદ ઊભા થયા. તે દિવસ બાદ બિલ ગેટ્સ વોરન બફેટના ભક્ત અને પ્રશંસક બની ગયા.

મહાભારત-૯ સાર-સુત્રો

        રામાયણ અને મહાભારત માત્ર ધર્મગ્રંથો નથી, પરંતુ અખંડ ભારતની પરંપરા અને સંસ્કૃતિની અમુલ્ય ધરોહર છે. આપણું સૌભાગ્ય છે કે આપણે આ રામ અને કૃષ્ણ જેવા અવતારી મહાપુરુષોની ભૂમિ પર જન્મ લીધો છે. આપણું એ કર્તવ્ય બની જાય છે કે આપણે સૌ આપણા વારસાને જાણીએ અને તેને જાળવીયે. એક સનાતન ભારતીય સંસ્કૃતિ અને તેના અમુલ્ય આવા ગ્રંથો વસાવીએ, વાંચીએ અને આપણા સંતાનોને આ વારસો આપીએ. તેમને સદાય આપણી સંસ્કૃતિનું ગૌરવ કરતા શીખવીએ. આપણા સંસ્કારો, આપણી પરંપરા આપણા સંયુક્ત કુટુંબની વિભાવના સાથે આપણી માતૃભાષા ગુજરાતી ભાષામાં બોલતા, લખતા અને વાંચવાની સાથે વિચરતા કરીયે. આપણા આ ગ્રંથો આપણા જીવન માટે સંજીવની સમાન છે. વિશ્વનો  મહા ગ્રંથ  મહાભારત  વાંચવા-સમજવા- શિખવા જેવો સમય અને રસ ના હોય, *  તો  પણ, તેના માત્ર ૯ સાર-સુત્રો જ,  દરેકના જીવનમાં ઘણા ઉપયોગી નીવડે તેવા છે.

*અહીં કેટલાક ઉત્તમ તારણો લીધા છે, જે જીવનને નવી દિશા આપે છે. 

૧) સંતાનોની ખોટી જીદ અને માંગણીઓ ઉપર, તમારો જો સમયસર અંકુશ નહિ હોય તો, જીવનમાં છેલ્લે તમે         નિ:સહાય થઈ જશો- કૌરવો

૨) તમે ગમે તેટલા બલવાન હો,પણ તમે અધર્મ નો સાથ આપશો તો, તમારી શક્તિ, અસ્ત્ર -શસ્ત્ર, વિધા,વરદાન,       બધું જ નકામું થઈ જશે.. * કર્ણ*

૩) સંતાનો ને એટલા મહત્વાકાંક્ષી ન બનાવો, કે વિદ્યાનો દુરૂપયોગ કરીને સર્વનાશ નોતરે- અષ્વત્થામા

૪) ક્યારેય  કોઈને એવાં વચન ના આપો, કે જેનાથી તમારે અધર્મીઓની સામે સમર્પણ કરવું પડે .. ભીષ્મપિતા

૫) સંપત્તિ, શક્તિ, સત્તા, સંખ્યાનો દુરુપયોગ, અને દુરાચારીઓનો સથવારો, અંતે  સર્વનાશ નોતરે છે- દુર્યોધન

૬) અંધ વ્યક્તિ .. અર્થાત્ ..સ્વાર્થાંધ, વિત્તાંધ, મદાંધ, જ્ઞાનાન્ધ , મોહાન્ધ અને  કામાન્ધ વ્યક્તીના હાથમાં સત્તાનું સુકાન ના સોંપાવુ જોઈએ, નહીં તો તે સવઁનાશ નોંતરશે .. * ધ્રુતરાષ્ટ્ર*

૭) વિદ્યા ની સાથે વિવેક હશે તો, તમે અવશ્ય વિજયી થશો - અર્જુન

૮) બધા સમયે-બધી બાબતોમાં  છળકપટથી તમે બધે ,બધી બાબતમાં, બધો વખત સફળ નહીં થાવ- શકુનિ

૯) જો તમે નીતી/ધર્મ/કર્મ સફળતા પુર્વક નિભાવશો તો, વિશ્વની કોઈ પણ શક્તિ,  તમારો વાળ પણ વાંકો નહીં કરી શકે- * યુધિષ્ઠિર*

આમ આ ગ્રંથો માત્ર વાંચવાના નહીં પરંતુ જીવવાના ગ્રંથો છે, જે જીવન જીવવા માટે પથદર્શક બને છે. આ ગ્રંથો જીવનનો સાચો ઉદેશ્ય બતાવે અને જીવને ઇશ્વરની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. મને ગૌરવ છે મારી સનાતન સંસ્કૃતિનું .

ગુરૂપૂર્ણિમા-જીવનમાં ઉત્તમતા પ્રદાન કરનારનો આભાર પ્રગટ કરવાનો ઉત્સવ

          આજના પવિત્ર ગુરુપૂર્ણિમાનાં દિવસે મારા જીવનમાં મને જેમણે સતત પોતાના વિચારો અને વર્તન તેમજ આચરણ થકી પ્રેરણા આપી છે અને મારા માનસ ઘડતરમાં અમૂલ્ય ભાગ ભજવ્યો છે એવા સર્વોત્તમ ગુરુજનોના ચરણોમાં શત શત વંદન. જ્યારથી શીખવાની શરૂઆત કરી છે ત્યારથી જીવનમાં શિક્ષણયજ્ઞનો પ્રારંભ થયો ગણાય. મારી માં ના ચરણોમાં વંદન જેમણે માંને પોતાના ખોળામાં બેસાડીને પોતાના હાથથી મારા હાથમાં પાટી અને કાકરાપેન પકડતા શિખવાડીને જીવનનો પહેલો એકડો ઘૂંટતા શીખવ્યું. જેમણે મને પોતાના વાત્સલ્યથી સતત ભીંજવીને અંદરથી કોમળ તથા લાગણીસભર બનાવ્યો છે. પિતાના ચરણોમાં વંદન કે જએમના પ્રયત્નો થકી આજે હું જીવનના ઘણા અઘરા પાઠોને શીખીને જીંદગી જીવવાનો અભિગમ શીખ્યો છું. પોતાનો રસ્તો જાતે બનાવતા શીખ્યો છું. ચડતા પડતાં અને ફરી ફરી આગળ વધતાં વધતાં જીવનમાં અડગ રહીને પગલાઓ ભરતા શીખ્યો છું. એવા શિક્ષકો પણ ક્યારેય મળી શકે નહી કે જેમની પ્રેરણા થકી જ હું બહારથી મજબૂત મનોબળ સાથે હું અંદરથી હ્રદયની કોમળતા કેળવતા શીખ્યો છું. મારા ભણતર દરમિયાન મને એવા શિક્ષકોનો સંગાથ મળ્યો છે, જેમણે મારામાં પોતાના જ્ઞાનના ભંડારમાંથી અમૃતનું સિંચન કર્યું છે. આ સર્વેનો હ્રદયપૂર્વક આભાર.

               

         એક શિક્ષક વર્ગમાં માત્ર ભણાવતો નથી, પરંતુ વિધાર્થીઓની સમક્ષ એ વિષયની દુનિયભરની અજયબીઓને પ્રગટ કરે છે. દર્શક દાદાના શબ્દોમાં સાર્થક શિક્ષક પોતાના વર્ગને સ્વર્ગ સમાન બનાવીને બાળકોની આંખોમાં અસ્ખલિત એવી વિસ્મયતા ઉજાગર કરે છે. પોતાના વિષયમાં પારંગત શિક્ષક બાળકોને વિષયમાં રસ દાખવતાં કરવાની સાથે તે વિષયને જીવનમાં ઉપયોગી બનાવતા પણ શીખવાડે છે. મારા ,મનગમતા શિક્ષકો પાસેથી મને જીવનના ઘણા અગત્યના પાઠો શીખવા મળ્યા છે. પોતાના ઉત્તમ ચરિત્ર થકી જ તે દરેક બાળક માટે એક માતાની ગરજ સારે છે. દુનિયાના પડકારો સામે ઝીક ઝીલવાનું શીખવતા કરે છે. જીવનમાં સતત ને સતત પ્રેરણા પૂરી પાડીને પોતાની જાતે જ પોતાનો પથદર્શક બનવાનું શીખવે એવા શિક્ષક મને હરપળ ગમે છે.

       શિક્ષણ જગતમાં જેમણે અનંત ખંત અને અનન્ય પુરુષાર્થ થકી જેમણે ભારતના ભવિષ્ય સમાન બાળકોના ઘડતર અને ભણતર માટે જેમણે પોતાનામાં ઉત્તમ શિક્ષતવ જગાવ્યું છે એવા ગુરુજનોના ચરણોમાં વંદન સાથે દરેકને ગુરુપૂર્ણિમાની ખૂબ ખૂબ શુભકામનાઓ. મહાન ભારતીય પરંપરાના જનક એવા મહામુનિ ભગવાન વેદ વ્યાસના ચરણોમાં શત શત વંદન.

શિક્ષક - એક સર્જનકાર

" શિક્ષક ક્યારેય પણ સાધારણ હોતો જ નથી, નિર્માણ અને પ્રલય તેના જ થકી શક્ય છે. " -ચાણક્ય 

        એકવાર કોઈ વર્ગખંડમાં બેઠેલા 40 થી લઈને 60 સુધીની સંખ્યામાં વિસ્મયભરી આંખો વાળા ભૂલકાઓ વિસ્ફુરીત રીતે આજે કૈક નવું જાણવા મળશે તેવી અભીપ્સા સાથે શિક્ષકની રાહ જોતા હોય, શિક્ષક વર્ગખંડમાં જેવા પ્રવેશ કરે, અભિવાદન ની વિવિધ પદ્ધતિઓ સાથે સ્ટેન્ડિંગ ઓવેશન આપે! ગદગદિત થઈ જવાય. બેસવા માટેના ઓર્ડરની રાહ જુએ! શિક્ષકનો ઊંચો થયેલો હાથ ફક્ત બેસવાની સૂચના નથી આપતો, સાથે સાથે અંતરના ઊંડાણથી તથાસ્તુઃ પણ બોલે છે. બંને બાજુથી કાલી ઘેલી ભાષામાં વાત શરૂ થાય. શિક્ષક બાળક બને, બાળક સમજદાર! ક્યારેક કોઈ બાળકને આંખો કાઢીને ધમકાવતો શિક્ષક માતાની અધૂરી રહી ગયેલી બાળાગોળી ની અધૂરપ પુરી કરતા હોય છે! શિક્ષકને ખબર હોય છે કે વ્હાલ વરસાવવું જરૂરી છે સાથે સાથે ખબર પણ રાખવી પડે કે કોઈ બાળક વ્હાલપમાં બગડી ના જાય!

      કોઈ પણ ઉંમર ના વિદ્યાર્થી શિક્ષક સામે સન્માનપૂર્વક વર્તે તો અને તો જ શિક્ષા ગ્રહણ કરી શકે બાકી તે શિક્ષા ( ઠપકો) ના અધિકારી બને. શિક્ષકનું વર્ગખંડમાં હોવું એટલે ઈશ્વરનું મંદિરમાં હોવું. વન ઉપવન તો જ બને જો ત્યાં કલબલાટ હોય, માળી ની આવન જાવન હોય. શાળાનું બિલ્ડીંગ ત્યારે જ શાળા બને જ્યારે વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો શાળામાં દાખલ થાય, ત્યાં સુધી મકાન ભાસે. આજે કેટલાય મકાનો શાળા બનવા તલસી રહ્યા છે!

      શિક્ષકનું યોગદાન સમાજે આંખો ખુલ્લી રાખીને, હૃદયના દ્વાર ખુલ્લા રાખીને સમજવું રહ્યું. જે સદીના શિક્ષકો નબળા પડશે, પછીની અનેક સદીઓ અગણિત નુકશાન ભોગવશે. જો સરહદો સાચવવા સૈનિકની જરૂર છે તો સરહદની અંદર વસતા માનવની રક્ષા, માણસાઈની રક્ષા કાજે શિક્ષકની જરૂર છે.

" શિક્ષક લાચાર બને તે નહીં ચાલે. શિક્ષક ધર્મ છોડે તે નહીં ચાલે "

     જેમ ખૂબ જ દુ:ખ-દર્દ વેઠીને પોતાના પિંડને જન્મ આપી માતા બાળકને ધરતી પર લાવે, તે બાળકને શિક્ષિત કરીને માણસ બનાવવનું ભગીરથ કાર્ય શિક્ષક કરે.સમાજ શિક્ષકની પડખે ઉભો રહે, હિંમત આપે તો અને તો જ સારા શિક્ષકો ટકી શકશે બાકી એક નબળો શિક્ષક કેટલી તારાજી લાવી શકે તે ક્લપના બહારનો વિચાર છે. મંદિરમાં અઢળક દાન આપતા પૂંજી પતિઓ આગળ આવે, શિક્ષણની જ્યોત જલતી રહે તે માટે આર્થિક સહયોગ કરે. સારા ડોક્ટરની જેટલી આજે જરૂર પડી છે તેનાથી અનેક ગણી જરૂરિયાત સારા શિક્ષકની હંમેશા રહેવાની, લખી રાખજો.
     
સર્જનવાણી :  જો પાકિસ્તાનમાં પણ સારા શિક્ષકો હોત તો આતંકવાદી ના પાકતે, સારા અને સાચા શિક્ષણની મોટી ખોટ દુનિયાને દઝાડી રહી છે. એક શિક્ષક તરીકે મારો અભિપ્રાય છે.

#આભાર સહ  #વોટ્સઅપ પરથી 

મહાન ગણિતજ્ઞ-6 : પાયથાગોરસ

        વિશ્વમાં થઇ ગયેલા અનેક ગણિતશાસ્ત્રીઓની ગલીઓમાં ફરતા ફરતા આપણે આજ ગ્રીસ જઇએ. વિશ્વની પ્રાચીનત્તમ સંસ્કૃતિ અને અનેક અજયબીઓની સાથે વિશ્વને કાંઇ અનોખુ પ્રદાન કરવાની ગ્રીસની પરંપરા રહી છે. ઓલિમ્પિક જેવી રમતોનો જનક પણ ગ્રીસ જ છે. અનેક મહાન વૈજ્ઞાનિકો અને ખગોળશાસ્ત્રીઓની સાથે ઘણા ગણિતજ્ઞોની પણ એ જન્મભૂમિ છે. આવા જ આ ગ્રીસ દેશના સામોસ નામના એક દ્વીપમાં પાયથાગોરસનો જન્મ થયેલો. એમના જીવનચરિત્ર વિશે વધારે જાણકારી પ્રાપ્ય નથી. અમુક માન્યતાઓ પ્રમાણે એણે ભૂમધ્ય સમુદ્રની પેલે પાર આવેલા મિસ્ત્ર એટલે આજના સમયના ઇજીપ્તમાં જઇને ત્યાંની વિદ્યાશાળાઓમાં અભ્યાસ કર્યો અને નિરીક્ષણ પણ કર્યુ.

        ઇ.સ ૫૨૯માં ગ્રીસના પાશવી સમ્રાટ પાલીક્રેટીસે પાયથાગોરસને દેશનિકાલ આપ્યો પછીથી તે દક્ષિણ ઇટાલી જતો રહ્યો અને ત્યાં એણે પોતાના અનુયાયીઓનો એક વિશાળ વર્ગ ઊભો કર્યો. તેણે એક એવા સંપ્રદાયનો પાયો પણ નાખ્યો કે જેમાં જોડાયેલા બધા જ વિશ્વબંધુત્વની ભાવનાથી ભરેલા હતા. એમને ગણિત અને દર્શનશાસ્ત્ર પર જ શ્રધ્ધા હતી.

        આ તમામ લોકો સુખી, સંપન્ન અને ચરિત્રવાન કુટુંબોમાંથી આવતા હતા. એમની માન્યતા એવી હતી કે માનવનો આત્મા કયારેય મરતો નથી. આત્મા વારંવાર વિશ્વમાં જન્મ ધારણ કરે છે. આત્મસંયમ, આંતરિક પવિત્રતા અને અનુશાસનપ્રિયતા વગેરે એમના સંપ્રદાયના પ્રતિકો હતા.એમના શિષ્યોએ જ સૌ પ્રથમ કોપરનિકસને એવો સંકેત આપેલો કે સમગ્ર બ્રહ્યાંડનું કેન્દ્ર સૂર્ય છે. પાયથાગોરસના વિશ્વાસ પ્રમાણે ગ્રહો નક્ષત્રોનો પથ પણ વર્તુળાકાર જ હોવો જોઇએ, કારણકે પરિભ્રમણ માટે વૃતાકાર સિવાય કોઇપણ શ્રેષ્ઠ રસ્તો નથી, તેમજ સ્થૂળ પદાર્થોમાં વૃત જ અધિક નક્કર આકાર છે. પાયથાગોરસના શિષ્યો એમના ગણિતના જ્ઞાનને સંગીતના ક્ષેત્રમાં પણ લઇ આવ્યા હતા. એમના મત પ્રમાણે સંગીતના મધુર સ્વરો એ મૂળભૂત રીતે એક કર્ણપ્રિય ધ્વનિ હોય છે. કેટલાક તાર-સ્વરો એવા હોય છે કે જેઓ સમૂહમાં વાગે તો ખુબ જ મધુર લાગે છે. જો આ સમૂહ તુટે તો આ ધ્વનિ ઘોંઘાટ પણ બની જાય છે.

     પાયથાગોરસના ગણિતશાસ્ત્રમાં પ્રદાનની વાત કરવામાં આવે તો ભૂમિતિમાં પાયાના સૂત્ર તરીકે પાયથાગોરસ પ્રમેયની ગણના થાય છે. આ પ્રમેય વિના ભૂમિતિ પાયા વગરના મકાન સમાન લાગે છે. વિશ્વમાં પાયથાગોરસના પ્રમેયને મળેલું અનુમોદન જેટલી લોકપ્રિયતા બીજા કોઇપણ મૌલિક નિયમને મળી નથી. પાયથાગોરસના પ્રમેય પ્રમાણે કાટકોણ ત્રિકોણમાં કર્ણની લંબાઇનો વર્ગએ તેની બાકીની બે બાજુઓના વર્ગના સરવાળા સમાન હોય છે. ભૂમિતિમાં ખુબ જ પ્રસિધ્ધિ પામેલા પાયથાગોરસના આ પ્રમેયની એક-સો (૧૦૦) કરતા પણ વધારે સાબિતીઓ મળે છે.

        એમના માટે એરિસ્ટલ એવું કહેતા કે પાયથાગોરિયન પરંપરાને વરેલો સમાજ સંપૂર્ણ રીતે સંગીતને સમર્પિત હતો. જેના કારણે જ ગણિતની આ પ્રગતિ શકય બની છે. આવા મહાન ગણિતશાસ્ત્રીઓ વિશે વિશ્વ આજે પણ અજાણ છે. તે પોતાને ફિલોસોફર અને શાણપણનો પ્રેમી કહેતો. એના વિચારોનો પ્લેટો પર ખુબ જ પ્રભાવ હતો. તે યહુદી માન્યતાઓ સાથે સંકળાયેલા પણ હતા. જીવનના અંતિમ સમયમાં અજા•યા કારણોસર મેટાપોન્ટમમાં ૯૦ વર્ષની વયે એમનું અવસાન થયું.

સોશિયલ મીડિયા અને આપણે !!!

           

        " સોહનભાઈ તમારી ટપાલ આવી છે. સોહનભાઈને ગામનો ટપાલી હાથમાં ટપાલ આપે છે અને સોહનભાઈ ટપાલીનો આભાર માનીને ટપાલ વાંચવાનું ચાલુ કરે છે. સોહનભાઈ તમારી ટપાલ આવી છે. સોહનભાઈને ગામનો ટપાલી હાથમાં ટપાલ આપે છે અને સોહનભાઈ ટપાલીનો આભાર માનીને ટપાલ વાંચવાનું ચાલુ કરે છે. પોતાનો પરમ મિત્ર વેદાંત કે જે ગાંધીનગરમાં છે તેની ટપાલ વાંચીને સોહનભાઈ આનંદથી ઝૂમી ઉઠે છે. પોતાના પરિવારજનોને આ વાત કરતા તેમના આનંદની કોઈ સીમા નથી. " આવો મીઠો મધુરો સંવાદ આજના આ સમયમાં હવે લગભગ કોઈપણ જગ્યાએ સાંભળવા મળતો જ નથી.આવી બાબતોનું મુખ્ય કારણ વિચારીએ તો એ છે સોશિયલ મીડિયા. એક ટચની ટીક માત્રથી જ પોતાના સગા-વ્હાલા અને મિત્રો સાથે કોઈપણ પ્રકારની વાતચીત કે વ્યવહાર શક્ય બનાવતુ આ માધ્યમ એટલે સોશિયલ મીડિયા. વર્તમાનમાં નાના હોય કે મોટા કોઈપણ વ્યક્તિ સોશિયલ મીડિયાના માધ્યમથી અંજાયા વિના રહી જ ના શકે. આ સોશિયલ મીડિયા આજના સમયમાં દરેકજણ માટે જાણે જીવાદોરી સમાન બની ગયું છે.  

            ફેસબુક, ટ્વિટર, વોટ્સએપ જેવા અનેક માધ્યમોથી આજે કોઈપણ વ્યક્તિ અજાણ હોય તેવું બનતું નથી. કદાચ  કોઇપણ વ્યક્તિએ આ નામ જો સાંભળ્યું ના હોય તો એને અભણ માનવામાં આવે એવી આજની વાસ્તવિકતા છે. આ માધ્યયમોએ જ આજના સમયમાં માહિતીની આપ-લે કરવાની રીત-ભાતમાં ધરમૂળથી બદલાવ કરી નાખ્યો છે. આ માધ્યમો આજે વિશ્વના કોઈપણ સ્થળે રહેલા બે વ્યક્તિઓને કોઈપણ સમયે એકબીજા સાથે જોડી શકે છે, એ પણ સરહદોની મર્યાદા વિના. 
        પત્ર-વ્યવહારમાં પણ ઈમેલના કારણે સેકંડોના સમયમાં સંદેશોની આપ-લે થઈ જાય છે. ફેસબુક, ટ્વિટર જેવા માધ્યમો પર તો દરેક જણ પોતાની દરેક પ્રકારની વિગતો અને વાતો મૂકીને જાણે પોતાની જાતને જ ખુલ્લી કરી રહ્યા છે. દરેક લોકો આજે જાણે લાઇકની માયાજાળમાં ભમતા થઈ ગયા છે. જેટલી લાઇક વધારે એટલો જ આનંદ વધારે એવો માહોલ આજના સમાજમાં જોવા મળી રહ્યો છે. સોશિયલ મીડિયાના જ કારણે સમગ્ર વિશ્વમાં ક્યારેય પણ બનતી સારી કે નરસી એવી તમામ બાબતોની જાણકારી તરત ક પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. માણસો આજે જાણે ફોરવર્ડની પરંપરામાં જીવતા થઈ ગયા હોય એવું લાગે છે.

          સોશિયલ મીડિયાના આ સચોટ માધ્યમને કારણે આજે વિશ્વમાં ક્રાંતિકારી બદલાવો આવી રહ્યા છે. લોકો એકબીજા સાથે જોડાઈ રહ્યા છે અને વિવિધ જાણકારીઓની આપ-લે થાય છે. આ જ સોશિયલ મીડિયાના કારણે શિક્ષણ, સ્વાસ્થ્ય, બિઝનેસ અને બધા જ ક્ષેત્રોમાં ક્રાંતિ સર્જાઇ છે. લોકો પોતાના મનની વાત વિના સંકોચે જણાવતા થઈ ગયા છે. શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં પણ નવી-નવી પદ્ધતિઓ આ સોશિયલ મીડિયા થકી જ લોકો સુધી પહોંચી રહી છે. યુટ્યૂબ જેવા માધ્યમ થકી તમે સમગ્ર દુનિયમાં રહેલા કોઈપણ સારામાં સારા શિક્ષક અને પ્રોફેસરના ક્લાસ અટેન્ડ કરી શકો છો. સ્વાસ્થ્ય અને આરોગ્ય જેવી ઘણી બધી માહિતી વિવિધ સાઇટ્સ અને અલગ-અલગ એપ્લિકેશન થકી મેળવી શકાય છે. ઘણા બધા રોગો અને બિમારીઓની તકેદારીઓના પગલાઓ માટે પણ કોઈ એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.  

       કોઈપણ વ્યવસાય કે બિઝનેસનાં માર્કેટિંગ અને પ્રમોશન માટે પણ ફેસબુક, ટ્વિટર કે વૉટ્સઅપ જેવા માધ્યમોની મદદથી સરળતાથી તમારી કોઈપણ પ્રોડક્ટ અને સેવાઓ કે સર્વિસની જાણકારી સમગ્ર વિશ્વ સુધી મોકલી શકાય અને વ્યવસાયને આગળ વધારી શકાય છે. સોશિયલ મીડિયા તો જાણે માર્કેટિંગનો પ્રાણ બની ગયો છે. એમેજોન અને ફ્લિપકાર્ટ જેવા માધ્યમોએ તો જાણે લોકોને ઘર બેઠા જ મનગમતી વસ્તુઓ પણ ડિસ્કાઉન્ટ સાથે મેળવતા કર્યા છે. જેના થકી સારી એવી નોકરીઓ પણ નિર્માણ થઈ છે, જે આ મધ્યમોના ઉપયોગની બાયપ્રોડક્ટ ગણી શકાય. 

          હવે આપની જાણકારી જાણકારી પ્રમાણે જે વસ્તુઓની સારી બાબતો થકી પ્રગતિ કરી શકાય તો એના જ ઉપયોગમાં જો બેદરકારી દાખવવામાં આવે તો સમસ્યાઓ પણ એટલી જ આવી શકે છે. આજે આ સોશિયલ મીડિયાના કારણે જ માણસો સતત માનસીક તાણનો અનુભવ કરે છે. સતત ને સતત ફોન ચેક કર્યા કરવાની આદત થઈ જાય છે. એક સર્વે અનુસાર ભારતના યુવાનો દરરોજના સરેરાશ ૩ થી ૪ કલાક આ સોશિયલ મીડિયાની પાછળ બગાડે છે. નકામી એપ્લિકેશન અને સાઇટ્સને સર્ચ કરવામાં કે નકામાં સંદેશાઓને મોકલવામાં માણસો એકબીજાનો સમય પણ બરબાદ કરે છે. મોકલવામાં આવતો દરેક સંદેશ બધા જ લોકોને ઉપયોગમાં આવી શકે એવું જરાપણ હોતું નથી ને. 

           આ સોશિયલ મીડિયાને કારણે જ લોકોની ઊંઘમાં પણ ઘટાડો થઈ ગયો છે. જ્યારે જાગે ત્યારે મોબાઈલ ચેક કર્યા કરવાનું તો જાણે વળગણ થઈ ગયું છે. આવી જ આદતોને કારણે સામાજીક સંબંધોમાં પણ તાણા-વાણાઑ વધી ગયા છે. લોકો ફોન પર હજારો મિત્રો રાખે છે, પણ હકીકતમાં એકબીજાને મળવા માટે સમય ફાળવી શકતા નથી. ફેસબુક પર ૫૦૦ કર ૧૦૦૦ મિત્રો વાળાને પણ જઈને પૂછો કે કેટલા જણને તમે વાસ્તવિક રીતે જાણે છે કે મળ્યા છો તપ એમ જ કહેશે ૫ કે ૧૫. અહિયાં વિચારવાની વાત એ છે કે આ સોશિયલ મીડિયાના કારણે જ સંવાદિતા ઘટવા લાગી છે. પોતાના જ ઘરમાં સાથે રહેતા યુવાન કે બાળકો સતત ફોનમાં મચી રહેવાના કારણે મોટા વડીલોથી દૂર થઈ રહ્યા છે એમ લાગે છે. 

            નાના બાળકોને પણ આ સોશિયલ મીડિયાનું તો જાણે વળગણ થઈ પડ્યું છે. મોબાઈલ અને એમાં આ સોશિયલ મીડિયાંના કારણે ખૂબ જ નાની ઉંમરમાં આ બાળકો વિવિધ પ્રકારના નવા નવા રોગોના શિકાર બની રહ્યા છે. અરે કરુણતા તો એ વાતની છે કે ઘણા માતા-પિતા પણ એમ ફરિયાદ કરતાં રહે છે કે સાહેબ અમારા બાળકો ફોન વિના જમતા નથી ને ફોન ન આપીએ તો સૂતા પણ નથી. આવી નાની મોટી પારિવારિક તકલીફો વધવાને કારણે જ સમાજમાં વિસંવાદિતા થાય છે. સોશિયલ મીડિયા પર બિનજરૂરી માહિતી મોકલવાના અભિગમને કારણે સમયનો બગાડ તો થાય જ છે પણ વર્તમાન સાયન્ટિસ્ટના તારણો પ્રમાણે જે કચરો આ ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણોના માધ્યમ અને મીડિયા થકી ફેલાય છે તેના જ કારણે ગ્લોબલ વાર્મિંગમાં પણ વધારો થઈ રહ્યો છે. આવા તો ઘણા બધા ગેરફાયદાઓ પણ ગણાવી શકાય.   

             અંતમાં એટલું જ કહેવાનું કે જે માધ્યમો કે ઉપકરણો માનવ સમાજની ઉન્નતિ અને વિકને ગતિ આપવા માટે બનાવવામાં આવ્યા છે તેનો જો વિવેકપૂર્વક ઉપયોગ કરવામાં આવે તો માણસને તે પ્રગતિ અને ઉન્નતિના શિખર પર બેસાડી શકે છે અને એક નાનકડો એવો પણ દુરુપયોગ સમગ્ર માનવજાતનો વિનાશ નોતરી શકે છે. 

સર્જનવાણી : બીજા વિશ્વયુદ્ધ બાદ જે અણુશસ્ત્રો વિશ્વશાંતિની સ્થાપના કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યા હતા તેણે જ માનવોની શાંતિ હણી નાખી છે. 

                     

પુસ્તકોની યશગાથાનું દર્શન

#  પુસ્તકો મિત્રની જેમ પથદર્શક બની શકે છે.

#  પુસ્તકો જીવનનો શ્વાસ અને વિશ્વાસ છે.

#  પુસ્તકો આંખોની સાથે જીવનને પાંખો પણ આપે છે. 

#  જીવનની સંવેદના વહેતી કરે છે. 

#  રૂવાંડા ઊભા કરી દે તેવો રોમાંચ જીવનને આપે છે. 

#  જીવનને આધ્યાત્મિક બનાવે છે. 

#  બહારની દુનિયાને ભીતરમાં લઈ જાય છે.

#  વાંચનથી સારું શીલ અને ચારિત્ર્ય નિર્માણ થાય છે.

#  પુસ્તકો માનવતા જગાવે છે અને મનને શાંતિ આપે છે.

#  પુસ્તકો માટે હું વર્ષમાં એક જોડી કપડામાં પણ ચલાવી શકું છું.

#  જીવનને હકારાત્મક અભિગમ આપે છે અને ઊર્જામય બનાવે છે.

#  પુસ્તકો વિનાનું ઘર એ મકાન માત્ર છે, મંદિર નથી.

#  જીવનનો સાચો સંગાથી એટલે પુસ્તકો.

#  પુસ્તકો વાંચવાથી આપણને ગુણવત્તાવાળી નીંદર આવે છે

#  જીવનની પ્રાર્થના એટલે પુસ્તકોનું વાંચન.

સંહિતા : પુસ્તકો મળે તો હું નર્કમાં જવા માટે તૈયાર છું કારણ કે આ પુસ્તક ત્યાં પણ સ્વર્ગ સમાન આનંદ આપશે. -લોકમાન્ય ટિળક

મહાન ગણિતજ્ઞ-5 : યુક્લિડ

 

        યુક્લિડ એટલે જ ગણિતશાસ્ત્ર અને ગણિતશાસ્ત્ર એટલે જ યુક્લિડ એવી માન્યતા જેમના માટે પ્રવર્તે છે એવા વિશ્વના મહાન ગણિતજ્ઞ યુક્લિડ ભૂમિતિના જનક તરીકે ઓળખાય છે. ભારતમાં જેમ ગણિતશાસ્ત્રી ભાસ્કરાચાર્યનો ગ્રંથ લીલાવતી ગણિત લાંબા સમયકાળ દરમિયાન પાઠયક્રમોમાં રહ્યો છે અને વર્તમાનમાં પણ સંસ્કૃત વિધાલયોમાં તેનો અભ્યાસ કરાવવામાં આવે છે તેવી જ રીતે યુક્લિડે ભૂમિતિના તારણો માટે લખેલો મુળતત્વ નામનો ગ્રંથ અજોડ છે. આ એકમાત્ર એવો ગ્રંથ છે કે જે સદીઓ બાદ પણ હજુ સુધી પાઠયક્રમોમાં ભણાવાય છે.

        વિશ્વમાં સૌથી વધારે પ્રતો અને આવૃતિઓ માત્ર બાઇબલની પ્રસિદ્ઘ થઇ છે, ત્યારબાદ બીજા નંબરે આવતો કોઇ મહાન ગ્રંથ હોય તો તેનું નામ છે મુળતત્વ. આ મુળતત્વ નામનો ગ્રંથ અને તેના સર્જક બંને અમર થઇ ગયા છે. યુક્લિડ ઇજીપ્તમાં થઇ ગયા એવું માનવામાં આવે છે, કારણકે વિશ્વમાં એમના જન્મ વિશે કોઇ ઝાઝી માહિતી મળતી નથી. એમણે પોતાનું પ્રારંભિક શિક્ષણ એથેન્સમાંથી મેળવ્યું હતું, પ્લેટોએ આ સમયગાળા દરમિયાન ગણિતશાસ્ત્રની મહાન પાઠશાળાની સ્થાપના કરી હતી.

        અમુક રાજનીતિક કારણોસર યુક્લિડ એથેન્સ છોડીને એલેકઝાન્ડ્રિયા આવી ગયા અને ત્યાં સ્થાયી થઇ ગયા. એવુ કહેવાય છે કે એમણે અહીંયા જ એમના મહાન ગ્રંથ મુળતત્વની રચના કરી હતી. એમના ભૂમિતિ પરના તારણો અને સિદ્ઘાંતો અજોડ અને એટલા જ સચોટ છે. અવિભાજય સંખ્યાઓ અનંત છે એ વાત યુક્લિડ જાણતો હતો કારણકે એ પ્લેટોના કામથી પ્રભાવિત હતો. એમનો ગ્રંથ મુળતત્વની રચના ૨૩૦૦ વર્ષ પહેલા થયેલી છે. આજે પણ સમગ્ર વિશ્વની શાળાઓ-મહાશાળાઓમાં ભૂમિતિનો જે અભ્યાસ કરાવવામાંં આવે છે, તે આ મુળતત્વ ગ્રંથ આધારિત જ છે.

         પંદરમી સદીમાં પુસ્તકો છપાવવાની શરૂઆત થઇ ત્યારથી લઇને ઇ.સ ૧૮૦૦ સુધીમાં એટલે કે ૩૦૦ વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન આ ગ્રંથની ૪૬૦ કરતા પણ વધારે આવૃતિઓ છપાઇ ચૂકી છે. આ કોઇ ચમત્કાર નથી, પણ સત્ય હકીકત છે. યુક્લિડના આ મહાન ગ્ર્ર્રંથ મુળતત્વમાં ૫+૫ પૂર્વધારણાઓ, ૨૩ વ્યાખ્યાઓ, ૪૬૫ પ્રમેયો લખાયા છે. એમાં ઘણી બધી સાબિતીઓ અને ઘણા બધા તથ્યો એવા છે જે યુક્લિડના સમકાલીન ગણિતશાસ્ત્રીઓ વડે શોધાયેલા છે અને તેને પણ આ ગ્રંથમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. આ મુળતત્વ નામના ગ્ર્રંથનુ નામ પહેલા । સ્ટોઇકેઇયા  હતું. આ સ્ટોઇકેઇયા નામના ગ્ર્રંથના કુલ ૧૩ જેટલા પ્રકરણો છે.

        આ ગ્રંથના પ્રથમ પ્રકરણમાં પરિભાષાઓ છે. બીજા ભાગને ભૂમિતીય બીજગણિત કહેવાય છે, કારણકે એમાં રેખા કે કિરણ વડે બનતી વિવિધ પ્રકારની આકૃતિઓ જેમ કે ચોરસ, લંબચોરસ વિશેની જાણકારી આપવામાં આવી છે. ત્રીજો ભાગ વર્તુળની ભૂમિતિ સંબંધિત છે. ચોથા ભાગમાં વર્તુળની અંદર અને બહારના ભાગમાં આવેલી અને પરિઘને સ્પશર્તી હોય એવી આકૃતિઓ વિશે વાત કરવામાં આવી છે. પાંચમા ભાગમાં ગુણોત્તર અને પ્રમાણની જાણકારી છે. સાતમા, આઠમા અને નવમા ભાગમાં અંકગણિતની ચર્ચા છે. દસમો ભાગ અપરિમેય પરિમાણ પર આધારિત છે. અને અંતમા અગિયાર, બાર અને તેરમાં ભાગમાં રેખાગણિતની વાત કરવામાં આવી છે.

        એેવું પણ માનવામાં આવે છે કે યુક્લિડે જે ગણતરીઓ કરેલી છે એમાંની ઘણીખરી એ પહેલા જ બેબીલોન, ચીન, ભારત અને મિસ્ત્ર એટલે કે આજના ઇજીપ્તમાં થઇ ચૂકી હતી.

     આજના સમયમાં ભારત સહિત વિશ્વના ઘણાખરા રાષ્ટ્રોની શાળા-મહાશાળાઓમાં આ ગ્રંથનો એક પાઠયપુસ્તક તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. અન્ય ઘણા લેખકોએ પણ ભૂમિતિ વિષયક ઘણા લેખો લખ્યા છે પણ યુક્લિડને જ માત્ર શુદ્ઘ ગણિતશાસ્ત્રી ગણી શકાય, કારણકે એણે કરેલા સંશોધનોનો મુખ્ય સંશોધનકર્તા પોતે જ હતો. આજે પણ આપણે ભૂમિતી એટલે યુક્લિડ અને યુક્લિડ એટલે ભૂમિતિ એવો પ્રયોગ વારંવાર કરીએ છીએ, જે એમની મહાનતાની ઝાંખી કરાવે છે.

સર્જનાત્મકતા અંક-8 ( માર્ચ-એપ્રિલ-2020 )